ration card holders get महाराष्ट्र राज्यातील सर्व रेशन कार्डधारकांसाठी एक अत्यंत महत्त्वाची सूचना जारी करण्यात आली आहे. राज्य सरकारने सर्व रेशन कार्डधारकांसाठी “केवायसी अपडेट” (Know Your Customer Update) अनिवार्य केले आहे. या नियमानुसार, प्रत्येक रेशन कार्डधारकाने 31 मार्च 2025 पर्यंत आपले केवायसी अपडेट करणे बंधनकारक आहे. जे नागरिक या तारखेपर्यंत केवायसी अपडेट करणार नाहीत, त्यांना रेशन मिळणे बंद होऊ शकते, जे अनेक कुटुंबांसाठी मोठा धक्का ठरू शकतो.
रेशन कार्ड: अन्न सुरक्षेची गुरुकिल्ली
भारतामध्ये रेशन कार्ड हे केवळ एक ओळखपत्र नसून अन्न सुरक्षेचे एक महत्त्वाचे साधन आहे. सार्वजनिक वितरण प्रणालीद्वारे (Public Distribution System – PDS) लाखो गरीब आणि मध्यमवर्गीय कुटुंबांना स्वस्त दरात किंवा मोफत अन्नधान्य उपलब्ध करून दिले जाते. विशेषत: कोविड-19 महामारीच्या काळात रेशन कार्डाचे महत्त्व अधिक स्पष्ट झाले, जेव्हा पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी ‘प्रधानमंत्री गरीब कल्याण अन्न योजना’ सुरू केली आणि देशभरातील गरिबांना मोफत धान्य पुरवठा केला.
राज्यात सध्या तीन प्रकारची रेशन कार्ड आहेत:
- अंत्योदय अन्न योजना कार्ड (पिवळे): अत्यंत गरीब कुटुंबांसाठी
- प्राधान्य कुटुंब कार्ड (केशरी): दारिद्र्य रेषेखालील कुटुंबांसाठी
- शिधापत्रिका (सफेद): दारिद्र्य रेषेवरील कुटुंबांसाठी
प्रत्येक प्रकारच्या कार्डधारकांना वेगवेगळ्या स्वरूपात आणि प्रमाणात अन्नधान्य आणि इतर आवश्यक वस्तू मिळतात. यामुळे समाजातील वंचित घटकांना पोषण आणि आर्थिक सुरक्षा मिळते.
केवायसी म्हणजे काय आणि का आवश्यक आहे?
केवायसी म्हणजे ‘Know Your Customer’ किंवा ‘आपल्या ग्राहकाला ओळखा’. या प्रक्रियेद्वारे सरकार रेशन कार्डधारकांची ओळख सत्यापित करते. केवायसी अपडेटचे मुख्य उद्दिष्ट आहे:
- बोगस रेशन कार्डांचे निर्मूलन: अनेक खोटे रेशन कार्ड अस्तित्वात आहेत, ज्यांच्या माध्यमातून अनियमितता होते.
- लाभार्थ्यांची अचूक ओळख: खरे लाभार्थी कोण आहेत याची सत्यता पडताळणी.
- डुप्लिकेट कार्ड नियंत्रण: एकाच व्यक्तीचे किंवा कुटुंबाचे एकापेक्षा अधिक रेशन कार्ड असल्यास ते शोधणे.
- मृत व्यक्तींची कार्ड रद्द करणे: ज्या व्यक्तींचे निधन झाले आहे परंतु त्यांच्या नावावर अद्याप लाभ घेतले जात आहेत अशा प्रकरणांवर नियंत्रण.
- डिजिटल रेकॉर्ड मेंटेन करणे: सरकारकडे सर्व लाभार्थ्यांची अद्ययावत माहिती असणे.
केवायसी प्रक्रियेच्या माध्यमातून सरकार सुनिश्चित करू शकते की सार्वजनिक वितरण प्रणाली अधिक पारदर्शक आणि कार्यक्षम होईल, आणि फक्त पात्र लाभार्थ्यांनाच त्याचा फायदा मिळेल.
केवायसी अपडेटसाठी आवश्यक कागदपत्रे
रेशन कार्ड केवायसी अपडेट करण्यासाठी खालील कागदपत्रांची आवश्यकता असते:
- आधार कार्ड: कुटुंबातील सर्व सदस्यांचे आधार कार्ड
- रेशन कार्ड: मूळ रेशन कार्ड
- मोबाईल क्रमांक: कुटुंब प्रमुखाचा किंवा कुटुंबातील कोणत्याही सदस्याचा मोबाईल नंबर
- बँक खाते: कुटुंब प्रमुखाचे बँक खाते तपशील
- पासपोर्ट साइझ फोटो: कुटुंब प्रमुखाचा आणि सर्व सदस्यांचे फोटो
- निवासाचा पुरावा: वीज बिल, पाणी बिल, भाडे करार किंवा मालमत्ता कर पावती
या सर्व कागदपत्रांची प्रमाणित प्रत केवायसी अपडेट करताना सादर करावी लागते. कुटुंबातील सर्व सदस्यांचे आधार कार्ड सरकारी डेटाबेसमध्ये लिंक केले जाणे आवश्यक आहे, जेणेकरून सरकार सर्व लाभार्थ्यांची तपासणी करू शकेल.
महाराष्ट्रातील चिंताजनक स्थिती
महाराष्ट्रातील काही जिल्ह्यांमध्ये केवायसी अपडेटची स्थिती चिंताजनक आहे. उदाहरणार्थ, भोर तालुक्यातील आकडेवारी पाहता:
- एकूण नोंदणीकृत रेशन कार्ड: 1,18,335
- केवायसी अपडेट न केलेली कार्ड: 41,248
- आपडेट न केलेल्यांची टक्केवारी: 35%
म्हणजेच, भोर तालुक्यातील 35% रेशन कार्डधारक अद्याप केवायसी अपडेट प्रक्रियेपासून दूर आहेत. ही संख्या राज्यातील इतर अनेक तालुक्यांमध्येही जवळपास अशीच आहे. या परिस्थितीमुळे, 31 मार्च 2025 पर्यंत केवायसी अपडेट न करणारे लाखो कुटुंबे रेशनच्या लाभापासून वंचित राहू शकतात.
पुरवठा विभागाचे अधिकारी या स्थितीबद्दल चिंतित आहेत. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, “आम्ही गावागावात जनजागृती मोहीम राबवत आहोत. लोकांनी शेवटच्या क्षणापर्यंत वाट न पाहता लवकरात लवकर केवायसी पूर्ण करावे.”
केवायसी प्रक्रिया कशी पूर्ण करावी?
रेशन कार्ड केवायसी अपडेट करण्यासाठी दोन मार्ग उपलब्ध आहेत: ऑफलाइन आणि ऑनलाइन. दोन्ही पद्धतींची सविस्तर माहिती खालीलप्रमाणे:
1. ऑफलाइन पद्धत:
- नजीकच्या रेशन दुकानाला भेट द्या: आपल्या भागातील रेशन दुकान किंवा तहसील कार्यालयात जा. शक्यतो सकाळच्या वेळेत जावे, जेणेकरून गर्दी कमी असेल.
- आवश्यक कागदपत्रे न्या: वर नमूद केलेली सर्व आवश्यक कागदपत्रे सोबत घ्या. विशेषत:
- कुटुंबातील सर्व सदस्यांचे आधार कार्ड
- मूळ रेशन कार्ड
- मोबाईल फोन (OTP साठी)
- बायोमेट्रिक सत्यापन: तेथील अधिकारी कुटुंब प्रमुखाचे आणि इतर प्रौढ सदस्यांचे बायोमेट्रिक सत्यापन (बोटांचे ठसे आणि डोळ्यांचे स्कॅन) करतील. बायोमेट्रिक सत्यापन यशस्वी झाल्यानंतर, अपडेट प्रक्रिया पूर्ण होईल.
- पावती मिळवा: प्रक्रिया पूर्ण झाल्यावर पावती मिळवून ती जपून ठेवा. भविष्यात काही समस्या उद्भवल्यास ही पावती उपयोगी पडू शकते.
2. ऑनलाइन पद्धत:
- अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या: महाराष्ट्र राज्य अन्न नागरी पुरवठा विभागाच्या अधिकृत वेबसाइटला (https://mahafood.gov.in) भेट द्या.
- माहिती भरा: तेथे उपलब्ध ‘रेशन कार्ड केवायसी अपडेट’ या विभागात क्लिक करा आणि मागितलेली माहिती भरा:
- रेशन कार्ड क्रमांक
- आधार क्रमांक
- मोबाईल नंबर
- OTP सत्यापन: आपल्या मोबाईलवर आलेला OTP एंटर करा.
- माहिती भरा आणि कागदपत्रे अपलोड करा: कुटुंबाची संपूर्ण माहिती भरा आणि आवश्यक कागदपत्रे स्कॅन करून अपलोड करा. कागदपत्रांचा आकार 100KB पेक्षा जास्त नसावा आणि JPG/PDF स्वरूपात असावा.
- अर्ज सबमिट करा: सर्व माहिती तपासून अर्ज सबमिट करा आणि त्याची पावती डाउनलोड करा.
आनंदाचा शिधा योजना: केवायसी अपडेटचा फायदा
महाराष्ट्र सरकारने सुरू केलेली ‘आनंदाचा शिधा’ योजना ही रेशन कार्डधारकांसाठी मोठी संधी आहे. या योजनेअंतर्गत, नागरिकांना केवळ 100 रुपयांमध्ये पाच अत्यावश्यक वस्तू मिळतात. बाजारात या वस्तूंची किंमत 600-700 रुपये असताना, या योजनेमुळे नागरिकांना सुमारे 500-600 रुपयांची बचत होते.
आनंदाचा शिधा योजनेंतर्गत मिळणाऱ्या वस्तू:
- तूरडाळ – 1 किलो (बाजारभाव: सुमारे 150 रुपये/किलो)
- साखर – 1 किलो (बाजारभाव: सुमारे 45 रुपये/किलो)
- पामतेल – 1 लिटर (बाजारभाव: सुमारे 140 रुपये/लिटर)
- गहू – 2 किलो (बाजारभाव: सुमारे 30 रुपये/किलो)
- तांदूळ – 2 किलो (बाजारभाव: सुमारे 45 रुपये/किलो)
मात्र, या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी रेशन कार्ड केवायसी अपडेट असणे अनिवार्य आहे. जे नागरिक 31 मार्च 2025 पर्यंत केवायसी अपडेट करतील, त्यांनाच या योजनेचा लाभ मिळेल.
केवायसी अपडेट न केल्यास होणारे परिणाम
जर आपण 31 मार्च 2025 पर्यंत रेशन कार्ड केवायसी अपडेट केले नाही, तर खालील परिणामांना सामोरे जावे लागू शकते:
- रेशन बंद होणे: आपल्या कुटुंबाला रेशन दुकानातून अन्नधान्य आणि इतर आवश्यक वस्तू मिळणे बंद होईल.
- सरकारी योजनांपासून वंचित: ‘आनंदाचा शिधा’ सारख्या विशेष योजनांचा लाभ मिळणार नाही.
- कार्ड रद्द होण्याची शक्यता: अपडेट न केलेली रेशन कार्ड रद्द केली जाऊ शकतात, जे पुन्हा सक्रिय करण्यासाठी अधिक प्रक्रिया करावी लागेल.
- इतर सरकारी लाभांवर परिणाम: रेशन कार्डवर आधारित इतर अनेक सरकारी योजनांचे लाभ (उदा. विविध शिष्यवृत्ती, आर्थिक मदत इ.) मिळणे थांबू शकते.
रेशन कार्ड केवायसी अपडेट करताना येणाऱ्या समस्या आणि त्यांचे निराकरण
अनेक नागरिकांना केवायसी अपडेट करताना विविध समस्यांना सामोरे जावे लागते. त्यापैकी काही प्रमुख समस्या आणि त्यांचे निराकरण:
1. बायोमेट्रिक समस्या:
समस्या: वयस्कर लोकांचे किंवा शारीरिक कामे करणाऱ्या लोकांचे बोटांचे ठसे स्पष्ट दिसत नाहीत, त्यामुळे बायोमेट्रिक सत्यापन अपयशी होते.
उपाय:
- बायोमेट्रिक सत्यापनापूर्वी बोटे स्वच्छ धुवा
- बायोमेट्रिक मशीनवर योग्य दाब द्या
- तीन प्रयत्नांनंतरही अपयश आल्यास, विशेष नोंदणी फॉर्म भरून सत्यापनासाठी विनंती करा
2. आधार-रेशन कार्ड लिंकिंग समस्या:
समस्या: रेशन कार्डवरील आणि आधार कार्डवरील नावांमध्ये विसंगती असल्यास लिंकिंग होत नाही.
उपाय:
- आधार कार्डमध्ये नाव दुरुस्ती करून घ्या
- तहसील कार्यालयातून रेशन कार्डमध्ये नाव दुरुस्ती करून घ्या
- दुरुस्ती झाल्यानंतर पुन्हा केवायसी प्रक्रिया सुरू करा
3. तांत्रिक अडचणी:
समस्या: सर्व्हर डाऊन असणे, ऑनलाइन अर्ज भरताना समस्या येणे.
उपाय:
- व्यस्त वेळा टाळून सकाळी लवकर किंवा संध्याकाळी उशिरा अर्ज भरा
- तांत्रिक समस्या असल्यास, ऑफलाइन पद्धतीचा वापर करा
- हेल्पलाइन नंबरवर संपर्क साधा: 1967 (टोल फ्री)
विशेष व्यक्तींसाठी सूचना
ज्येष्ठ नागरिकांसाठी:
ज्येष्ठ नागरिकांसाठी केवायसी अपडेट करणे कधीकधी आव्हानात्मक असू शकते. त्यांच्यासाठी काही विशेष सूचना:
- ज्येष्ठ नागरिकांना प्राधान्य दिले जाते, त्यांना रांगेत उभे राहण्याची आवश्यकता नाही
- आवश्यकता असल्यास, अधिकारी त्यांच्या घरी येऊन केवायसी अपडेट करू शकतात
- त्यांच्या मुलांनी किंवा नातेवाईकांनी त्यांना मदत करावी
दिव्यांगजनांसाठी:
- दिव्यांगजनांसाठी विशेष शिबिरे आयोजित केली जातात
- दिव्यांगत्वाचे प्रमाणपत्र सोबत घेऊन जावे
- शारीरिक अक्षमता असल्यास, अधिकारी घरी भेट देऊन प्रक्रिया पूर्ण करू शकतात
केवायसी अपडेट करण्यासाठी अंतिम सल्ला
- वेळ लावू नका: 31 मार्च 2025 पर्यंत वाट पाहू नका. लवकरात लवकर केवायसी अपडेट करा.
- कागदपत्रे तयार ठेवा: आवश्यक सर्व कागदपत्रांची जुळवाजुळव आधीच करून ठेवा. प्रत्येक कागदपत्राची फोटोकॉपी करून ठेवा.
- मोबाईल क्रमांक अपडेट ठेवा: आधार कार्डशी संलग्न असलेला मोबाईल नंबर चालू स्थितीत ठेवा, कारण त्यावर OTP येईल.
- मदत घ्या: आवश्यकता वाटल्यास, स्थानिक ग्रामपंचायत किंवा नगरपालिका कार्यालयात संपर्क साधून मदत मागा.
- हेल्पलाइन नंबर वापरा: कोणत्याही शंकेसाठी 1967 या टोल फ्री नंबरवर संपर्क साधा.
रेशन कार्ड केवायसी अपडेट हा केवळ एक प्रशासकीय नियम नसून सरकारी योजनांच्या लाभासाठी एक महत्त्वाची पूर्वअट आहे. 31 मार्च 2025 ही अंतिम मुदत असून, त्यापूर्वी सर्व रेशन कार्डधारकांनी आपले केवायसी अपडेट करणे अत्यंत आवश्यक आहे. याद्वारे न केवळ रेशन वितरण प्रणाली अधिक पारदर्शक होईल, तर प्रत्येक पात्र नागरिकाला सरकारी योजनांचा लाभ सहज मिळेल.
केवायसी अपडेट न करणे म्हणजे स्वत:ला आणि आपल्या कुटुंबाला अन्न सुरक्षेपासून वंचित ठेवणे आहे. म्हणून, विलंब न करता आजच या महत्त्वाच्या प्रक्रियेचे नियोजन करा आणि आपले रेशन कार्ड अपडेट करा.
