onion market महाराष्ट्रातील अर्थव्यवस्थेत कांदा हा महत्त्वाचा घटक असून, राज्यातील लाखो शेतकऱ्यांच्या उपजीविकेचे प्रमुख साधन आहे. एप्रिल २०२५ मध्ये बाजारपेठांमध्ये उन्हाळी कांद्याच्या आवकाने जोर धरला असून, विविध बाजार समित्यांमध्ये दरांमध्ये मोठ्या प्रमाणात तफावत दिसून येत आहे. या लेखात आपण राज्यातील विविध बाजारपेठांमधील कांद्याच्या दर आणि आवकेची सद्यस्थिती, त्याचे कारण आणि शेतकऱ्यांसाठी यातून निघणारे निष्कर्ष या विषयी विस्तृत माहिती घेऊ.
प्रमुख कांदा उत्पादक भागातील बाजारभाव
नाशिक जिल्हा: महाराष्ट्राची कांदा राजधानी
नाशिक जिल्हा हा राज्यातील सर्वाधिक कांदा उत्पादन करणारा जिल्हा असून, देशातील कांदा बाजाराला दिशा देण्याचे काम करतो. एप्रिल २०२५ च्या आकडेवारीनुसार:
पिंपळगाव बसवंत
राज्यातील सर्वात मोठी कांदा बाजारपेठ असलेल्या पिंपळगावमध्ये तब्बल २८,७५० क्विंटल कांद्याची आवक नोंदवण्यात आली. या ठिकाणी कांद्याला सर्वाधिक १६५१ रुपये क्विंटल दर मिळाला, तर किमान दर ४०० रुपये होता. सरासरी दर १२५० रुपये राहिला, जो गेल्या महिन्याच्या तुलनेत स्थिर आहे. हंगामी आवक वाढली असली तरी या बाजारात मागणी चांगली असल्याने दर टिकून आहेत.
लासलगाव – निफाड
नाशिक जिल्ह्यातील दुसरी प्रमुख बाजारपेठ असलेल्या लासलगावमध्ये ३७०३ क्विंटल कांद्याची आवक झाली. येथील सरासरी दर १२७० रुपये राहिला आहे, जो पिंपळगावपेक्षा थोडा जास्त आहे. या बाजारात विशेषतः निर्यातीसाठी खरेदी करणाऱ्या व्यापाऱ्यांची मोठी संख्या असल्याने शेतकऱ्यांना फायदा होत आहे.
सटाणा
सटाणा बाजारात या महिन्यात ९०५० क्विंटल कांद्याची आवक झाली. येथे सर्वाधिक दर १४४५ रुपये राहिला तर सरासरी दर ११९५ रुपये नोंदवण्यात आला. इथे मागील आठवड्यापेक्षा दरात २०० रुपयांची सुधारणा झाली आहे.
संगमनेर आणि इतर भाग
संगमनेरमध्ये मात्र निराशाजनक चित्र दिसले. ३४९६ क्विंटल कांदा आवक होऊनही सरासरी दर फक्त ७७६ रुपये इतकाच मिळाला. नाशिक, येवला, सिन्नर, देवळा, पारनेर या परिसरातील बाजारांमध्येही कांद्याचे दर सरासरी १००० ते १२०० रुपयांच्या दरम्यान राहिले.
महानगरीय बाजारातील कांद्याचे दर
कल्याण: एक अपवादात्मक घटना
कल्याण बाजारात एका विशेष लिलावात ३ क्विंटल कांद्याला तब्बल ८८०० रुपये प्रति क्विंटल इतका अविश्वसनीय दर मिळाला. हा दर सर्वसामान्य व्यवहारापेक्षा अत्यंत वेगळा असून, हा विशिष्ट वाणाच्या किंवा अत्युच्च दर्जाच्या कांद्यासाठी असावा असे तज्ज्ञांचे मत आहे. या एका व्यवहारामुळे कल्याण बाजाराचे नाव राज्यभर चर्चेचा विषय बनले असले तरी, ही बाब नियमित बाजारभावांचे प्रतिनिधित्व करत नाही.
मुंबई आणि पुणे
मुंबई कांदा बटाटा मार्केटमध्ये या महिन्यात ८८३० क्विंटल कांद्याची आवक झाली. येथील सरासरी दर ११५० रुपये इतका आहे. पुणे, पुणे-पिंपरी, आणि पुणे-खडकी बाजारपेठांमध्ये १००० ते ११०० रुपयांचा सरासरी दर शेतकऱ्यांना मिळत आहे. या मोठ्या शहरांमध्ये दर स्थिर असण्याचे प्रमुख कारण म्हणजे ग्राहकांची स्थिर मागणी आणि विक्रेत्यांमधील स्पर्धा हे आहे.
इतर प्रमुख बाजारपेठांमधील दरांची स्थिती
छत्रपती संभाजीनगर
छत्रपती संभाजीनगरमध्ये (पूर्वीचे औरंगाबाद) कांद्याचे दर निराशाजनकरित्या कमी राहिले. सरासरी दर फक्त ६०० रुपये प्रति क्विंटल इतकाच नोंदवण्यात आला, जो उत्पादन खर्च विचारात घेता शेतकऱ्यांसाठी फारसा फायदेशीर नाही.
सोलापूर
सोलापूरमध्ये एप्रिल २०२५ मध्ये तब्बल १६,७१४ क्विंटल कांद्याची आवक झाली. मोठ्या आवकेमुळे बाजारावर दबाव आल्याने सरासरी दर ७०० रुपये इतकाच राहिला. येथील मोठ्या आवकेचे एक कारण म्हणजे आजूबाजूच्या जिल्ह्यांतील शेतकरीही सोलापुरात कांदा आणत असल्याचे दिसून आले.
जालना आणि अकोला
जालना येथे कांद्याचा सरासरी दर ८०० रुपये राहिला, तर अकोला येथेही साधारण याच दरम्यान दर नोंदवण्यात आले. या भागात स्थानिक मागणी मर्यादित असल्याने दर कमी राहिले आहेत.
विश्लेषण: का आहेत दरांमध्ये इतके फरक?
भौगोलिक अंतर आणि वाहतूक खर्च
नाशिक सारख्या कांदा उत्पादनाच्या केंद्रस्थानीपासून जसजसे अंतर वाढते, तसतसे वाहतूक खर्च वाढत जातो. त्यामुळेच दूरच्या बाजारपेठांमध्ये शेतकऱ्यांना मिळणारा दर कमी असतो. उदाहरणार्थ, छत्रपती संभाजीनगर किंवा जालना येथील बाजारात दर कमी असण्याचे हे एक महत्त्वाचे कारण आहे.
आवक आणि मागणीचे संतुलन
ज्या बाजारात आवक जास्त आणि मागणी कमी आहे, तिथे दर कमी असल्याचे आढळून आले आहे. उदाहरणार्थ, सोलापुरात मोठ्या प्रमाणावर आवक असल्याने दरांवर दबाव आला आहे. उलटपक्षी, पिंपळगाव आणि लासलगावमध्ये निर्यातदारांची मागणी जास्त असल्याने दर चांगले मिळत आहेत.
कांद्याची प्रत आणि वाण
कांद्याची प्रत आणि वाण यांचाही दरावर मोठा परिणाम होतो. उत्तम प्रतीच्या कांद्याला चांगला दर मिळतो. कल्याण बाजारात मिळालेला ८८०० रुपयांचा दर हा या अपवादाचेच उदाहरण आहे, जिथे अत्युत्कृष्ट प्रतीच्या कांद्यासाठी हा दर मिळाला.
साठवणूक क्षमता
ज्या भागात कांद्याची साठवणूक करण्याची चांगली सुविधा आहे, त्या भागातील व्यापारी जास्त कांदा खरेदी करू शकतात आणि बाजारातील चढ-उतारानुसार विक्री करू शकतात. या क्षमतेमुळे त्या भागात कांद्याला स्थिर दर मिळण्यास मदत होते.
शेतकऱ्यांसाठी काय करावे?
बाजारपेठ निवडीचे महत्त्व
शेतकऱ्यांनी आपला कांदा विकण्यासाठी केवळ स्थानिक बाजारावर अवलंबून न राहता, जवळपासच्या विविध बाजारांमधील दर तपासून निर्णय घ्यावा. अतिरिक्त वाहतूक खर्च झाला तरीही, चांगला दर मिळणाऱ्या बाजारपेठेत विक्री केल्यास एकूण नफा वाढू शकतो.
कांद्याची प्रत सुधारणे
उत्तम प्रतीच्या कांद्याला नेहमीच चांगला दर मिळतो. कांद्याची काळजीपूर्वक मशागत, योग्य खतांचा वापर, आणि योग्य पद्धतीने काढणी व साठवणूक करून कांद्याची प्रत सुधारता येऊ शकते.
साठवणूक क्षमता वाढवणे
शेतकऱ्यांनी स्वतःची साठवणूक क्षमता वाढवल्यास, बाजारातील दर कमी असताना कांदा साठवून ठेवता येऊ शकतो आणि दर वाढल्यावर विक्री करता येऊ शकते. या दृष्टीने ‘कांदा चाळ’ बांधणे हा एक चांगला पर्याय ठरू शकतो.
शेतकरी उत्पादक कंपन्या
अनेक शेतकऱ्यांनी एकत्र येऊन शेतकरी उत्पादक कंपन्या स्थापन केल्यास, सामूहिक स्तरावर विपणन करता येऊ शकते. यामुळे व्यापाऱ्यांशी चांगला सौदा करण्याची शक्ती वाढते आणि चांगले दर मिळवता येतात.
सरकारचे धोरण आणि भविष्य
हमी भाव
शेतकऱ्यांच्या हितासाठी सरकारने कांद्याला हमी भाव देणे गरजेचे आहे. सध्या बाजारातील दर उत्पादन खर्चापेक्षा कमी असल्यास शेतकऱ्यांना संरक्षण मिळेल अशी कोणतीही यंत्रणा नाही. राज्य सरकारने या दिशेने पावले उचलण्याची गरज आहे.
निर्यात धोरण
कांद्याची निर्यात वाढवण्यासाठी सरकारने अधिक प्रोत्साहन दिल्यास, घरगुती बाजारातील अतिरिक्त आवक कमी होईल आणि दर स्थिर राहण्यास मदत होईल. निर्यात क्षेत्राला प्रोत्साहन देण्यासाठी विशेष धोरणांची आवश्यकता आहे.
आधुनिक साठवणूक सुविधा
सरकारने जिल्हा पातळीवर आधुनिक साठवणूक सुविधा निर्माण केल्यास, हंगामी उत्पादनाचा दबाव कमी होऊन बाजारभाव स्थिर राहण्यास मदत होईल.
एप्रिल २०२५ च्या कांदा बाजारभावाच्या विश्लेषणावरून असे दिसून येते की, राज्यातील कांदा बाजार अत्यंत गतिशील आणि भिन्न आहे. एकाच राज्यात एकाच वेळी कांद्याचे दर ६०० रुपयांपासून १६५० रुपयांपर्यंत असू शकतात, तर अपवादात्मक प्रकरणात ८८०० रुपयांचाही दर मिळू शकतो.
भविष्यात शेतकरी, व्यापारी आणि सरकार यांनी एकत्रितपणे प्रयत्न केल्यास, कांदा उत्पादकांना स्थिर आणि फायदेशीर दर मिळण्यास मदत होईल. तोपर्यंत, शेतकऱ्यांनी बाजारातील बदलते प्रवाह लक्षात घेऊन, आपल्या कांद्याच्या विक्रीबाबत धोरणात्मक निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे. जेणेकरून अधिकाधिक फायदा मिळवता येईल आणि कांदा उत्पादनाचा व्यवसाय टिकवून ठेवता येईल.
