New Motor Vehicle Fines 2025 महाराष्ट्रासह संपूर्ण भारतात गेल्या काही वर्षांमध्ये रस्ते अपघातांची संख्या चिंताजनक प्रमाणात वाढली आहे. रस्त्यावर होणाऱ्या अनेक अपघातांमागे वाहतूक नियमांचे उल्लंघन हे प्रमुख कारण असल्याचे निरीक्षण करण्यात आले आहे. निष्काळजीपणाने वाहन चालविणे, मद्यप्राशन करून गाडी हाकणे, वेगाचे बंधन पाळत नसणे यासारख्या बाबी अपघातांचे प्रमुख कारण ठरत आहेत. या पार्श्वभूमीवर केंद्र सरकारने ‘गोटार वाहन दंड कायदा २०२५’ हा नवीन कायदा १ मार्च २०२५ पासून अंमलात आणला आहे.
नवीन कायद्याची आवश्यकता का भासली?
भारतातील रस्ते अपघातांची आकडेवारी पाहिली तर धक्कादायक चित्र समोर येते. दररोज सरासरी १४०० अपघात होतात आणि ४०० हून अधिक लोक मृत्युमुखी पडतात. विशेष म्हणजे, या अपघातांपैकी जवळपास ७०% अपघात हे वाहतूक नियमांचे उल्लंघन केल्यामुळे होतात. पूर्वीचे दंडाचे दर इतके कमी होते की अनेकांसाठी ते भरणे सहज शक्य होते, त्यामुळे नियमांचे पालन करण्याकडे फारसे लक्ष दिले जात नव्हते. उदाहरणार्थ, हेल्मेट न वापरण्यास फक्त १०० रुपये दंड होता. त्यामुळे या कमी दंडाचा कोणताही प्रतिबंधात्मक परिणाम दिसत नव्हता.
गोटार वाहन दंड कायदा २०२५: प्रमुख तरतुदी
नवीन कायद्यांतर्गत दंडाच्या रकमेत लक्षणीय वाढ करण्यात आली आहे. याशिवाय, काही गंभीर उल्लंघनांसाठी तुरुंगवासाची शिक्षाही ठोठावली जाऊ शकते. येथे नवीन कायद्यातील काही प्रमुख तरतुदी आहेत:
१. हेल्मेट न वापरणाऱ्यांसाठी कठोर दंड
दुचाकीवरून प्रवास करताना हेल्मेट न घातल्यास आता १,००० रुपये दंड आणि ३ महिन्यांसाठी ड्रायव्हिंग लायसन्स रद्द होऊ शकते. पूर्वी हा दंड केवळ १०० रुपये होता. या नवीन तरतुदीमुळे दुचाकीस्वारांना हेल्मेट वापरण्याची सवय लागेल, ज्यामुळे डोक्याला होणाऱ्या गंभीर इजांपासून संरक्षण मिळू शकेल.
२. दुचाकीवर क्षमतेपेक्षा अधिक प्रवासी
दुचाकीवर दोनपेक्षा अधिक व्यक्तींना घेऊन प्रवास करणाऱ्यांना आता १,००० रुपये दंड भरावा लागणार आहे. दुचाकी ही केवळ दोन व्यक्तींसाठीच डिझाइन केलेली असते आणि अधिक प्रवासी घेतल्यास ती असुरक्षित होते, अपघात होण्याची शक्यता वाढते.
३. सीट बेल्टचे महत्त्व
चारचाकी वाहन चालवताना किंवा त्यात प्रवास करताना सीट बेल्ट न वापरल्यास, आता १,००० रुपये दंड आकारला जाईल. पूर्वी हा दंड केवळ १०० रुपये होता. अपघाताच्या वेळी सीट बेल्ट जीवरक्षक भूमिका बजावू शकते, म्हणूनच त्याचे महत्त्व अधोरेखित करण्यासाठी हा कठोर दंड आवश्यक आहे.
४. सिग्नल तोडणे: धोकादायक अपराध
रस्त्यावरील सिग्नल तोडणे हा अपघातांचा एक प्रमुख कारण आहे. नवीन कायद्यानुसार, सिग्नल तोडल्यास ५,००० रुपये दंड आकारला जाईल. पूर्वी हा दंड केवळ ५०० रुपये होता. हा दहापट वाढीव दंड लोकांना सिग्नलचे पालन करण्यास प्रवृत्त करेल.
५. गाडी चालवताना मोबाईलचा वापर
वाहन चालवताना मोबाईलवर बोलणे किंवा संदेश पाठविणे हा अपघातांचा आणखी एक प्रमुख कारण आहे. या अपराधासाठी आता ५,००० रुपये दंड आकारला जाईल. गाडी चालवताना पूर्ण लक्ष रस्त्यावर केंद्रित करणे महत्त्वाचे आहे, आणि या दंडामुळे लोक मोबाईलचा वापर टाळतील.
६. अतिवेग आणि स्टंटबाजी
अतिवेगाने गाडी चालविणे किंवा रस्त्यावर स्टंट करणे यासारख्या धोकादायक वर्तनासाठी आता ५,००० रुपये दंड निश्चित करण्यात आला आहे. विशेषत: तरुणांमध्ये स्टंटबाजीचे प्रमाण वाढले आहे, ज्यामुळे अनेक निष्पाप लोकांचे जीव धोक्यात येतात.
७. मद्यप्राशन करून वाहन चालविणे
मद्यप्राशन करून वाहन चालविताना आढळल्यास १०,००० रुपये दंड आणि/किंवा ६ महिन्यांचा तुरुंगवास होऊ शकतो. दुसऱ्यांदा या अपराधासाठी पकडल्यास दंड १५,००० रुपये आणि/किंवा २ वर्षांपर्यंत तुरुंगवास होऊ शकतो. मद्यप्राशन करून वाहन चालविणे हे स्वत:च्या आणि इतरांच्या जीवाशी खेळण्यासारखे आहे.
८. आपत्कालीन वाहनांना मार्ग न देणे
रुग्णवाहिका किंवा इतर आपत्कालीन सेवांना वेळेत मार्ग न देण्यासाठी आता १०,००० रुपये दंड आकारला जाईल. आपत्कालीन वाहनांना वेळेत मार्ग न मिळाल्यास, कदाचित एखाद्या व्यक्तीचा जीव धोक्यात येऊ शकतो.
९. वाहन चालविण्याचा परवाना नसणे
ड्रायव्हिंग लायसन्सशिवाय वाहन चालविणाऱ्यांना आता ५,००० रुपये दंड भरावा लागेल. पूर्वी हा दंड केवळ ५०० रुपये होता. वाहन चालविण्याचा परवाना हा वाहन चालविण्याच्या क्षमतेचा आणि नियमांच्या ज्ञानाचा पुरावा आहे.
१०. विमा न उतरविल्यास शिक्षा
वाहनाचा विमा नसल्यास २,००० रुपये दंड आणि/किंवा ३ महिन्यांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा होऊ शकते. विमा हा अपघाताच्या वेळी आर्थिक सुरक्षा प्रदान करतो, म्हणून त्याचे महत्त्व अनन्यसाधारण आहे.
११. अल्पवयीन मुलांकडून वाहन चालविणे
१८ वर्षांखालील मुलांनी वाहन चालविल्यास, त्यांच्या पालकांना २५,००० रुपये दंड, ३ वर्षांचा तुरुंगवास आणि वाहनाची नोंदणी एक वर्षासाठी रद्द होऊ शकते. तसेच, अशा मुलांना वयाच्या २५ व्या वर्षापर्यंत ड्रायव्हिंग लायसन्स दिले जाणार नाही. या कठोर शिक्षेमुळे पालक आपल्या मुलांना वाहन देण्याबाबत सावध राहतील.
नवीन कायद्याचे अपेक्षित परिणाम
‘गोटार वाहन दंड कायदा २०२५’ मुळे वाहतूक नियमांचे पालन वाढून अपघातांची संख्या कमी होण्याची अपेक्षा आहे. कठोर दंडात्मक तरतुदींमुळे लोक वाहतूक नियम अधिक गंभीरपणे घेतील. या कायद्याचे काही अपेक्षित परिणाम आहेत:
- अपघातांची संख्या कमी होईल: वाहतूक नियमांचे पालन वाढल्याने अपघातांची संख्या कमी होईल.
- मृत्यूचे प्रमाण घटेल: रस्ते अपघातांमध्ये होणाऱ्या मृत्यूंचे प्रमाण कमी होईल.
- जागरूकता वाढेल: कठोर दंडामुळे लोकांमध्ये वाहतूक नियमांबद्दल जागरूकता वाढेल.
- वाहतूक व्यवस्था सुधारेल: नियमांचे काटेकोर पालन होत असल्याने रस्त्यावरील वाहतूक व्यवस्था सुरळीत होईल.
- सामाजिक जबाबदारी वाढेल: लोकांमध्ये सामाजिक जबाबदारीची भावना विकसित होईल.
सुरक्षित वाहतुकीसाठी महत्त्वाच्या टिप्स
नव्या कायद्याच्या पार्श्वभूमीवर, येथे सुरक्षित वाहतुकीसाठी काही महत्त्वाच्या टिप्स आहेत:
- नेहमी हेल्मेट वापरा: दुचाकीवरून प्रवास करताना नेहमी दर्जेदार हेल्मेट वापरा.
- सीट बेल्ट बांधा: चारचाकी वाहनात प्रवास करताना सर्व प्रवाशांनी सीट बेल्ट बांधावा.
- वेगमर्यादेचे पालन करा: रस्त्यावर नेहमी वेगमर्यादेचे पालन करा.
- मद्यप्राशनानंतर वाहन चालवू नका: मद्यप्राशन केल्यानंतर कोणत्याही परिस्थितीत वाहन चालवू नका.
- मोबाईलचा वापर टाळा: वाहन चालवताना मोबाईलचा वापर टाळा.
- आपत्कालीन वाहनांना मार्ग द्या: रुग्णवाहिका किंवा इतर आपत्कालीन वाहनांना तात्काळ मार्ग द्या.
- नियमित वाहन तपासणी करा: आपल्या वाहनाची नियमित तपासणी करा आणि ते योग्य स्थितीत ठेवा.
- विम्याचे नूतनीकरण करा: आपल्या वाहनाच्या विम्याचे वेळेत नूतनीकरण करा.
- रस्त्यावरील खुणांचे पालन करा: रस्त्यावरील सर्व चिन्हे आणि खुणांचे पालन करा.
- अल्पवयीन मुलांना वाहन देऊ नका: १८ वर्षांखालील मुलांना कोणत्याही परिस्थितीत वाहन चालवू देऊ नका.
‘गोटार वाहन दंड कायदा २०२५’ हा रस्ते सुरक्षेच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. या कायद्यातील कठोर दंडात्मक तरतुदी लोकांना वाहतूक नियमांचे पालन करण्यास प्रवृत्त करतील. वाहतूक नियम पाळणे हे केवळ दंड टाळण्यासाठी नाही, तर स्वत:च्या आणि इतरांच्या जीवाचे रक्षण करण्यासाठी आहे. प्रत्येक नागरिकाने या कायद्याचे स्वागत करावे आणि सुरक्षित वाहतुकीसाठी वचनबद्ध राहावे. कारण, शेवटी रस्ते सुरक्षा ही सर्वांची जबाबदारी आहे.
